1941-ci il iyunun 22-də Hitlerin Sovet İttifaqına hücumundan sonra Sovet hökuməti ümumi səfərbərlik elan edir. Yəni bronu olmayanlardan başqa bütün 18-45 yaşlı bütün kişilər cəbhəyə aparılırlar. Səməd Vurğunun, şübhəsiz ki, bronu var, xalqın yazan əlidir. O qalır və elə səhəri gün, iyunun 23-də “Ananın öyüdü” şeirini çap etdirir. Güman etmək olar ki, Səməd Burğun bu şeiri çoxdan yazıb saxlayırmış, bilirmiş ki, Hitler başdan xarabdır, gec-tez elə özü kimi adamyeyən Stalinlə müharibəyə başlayacaq. Yəni Səməd Vurğun qışın odununu yayda yığanlardan olub. Müharibə başlayan kimi şeiri qoltuq cibindən çıxarıb verib “Kommunist” qəzetinə.
Bir gənc əsgər gedir. Anasıyla vidalaşır.
“Geyib əsgər paltarını, silahlandı qəhrəman”.
Əsgər paltarını, məlumdur ki, çağırışçılar evdə geymirdilər. Paltarı hissəyə çatanda verirdilər. Silahı isə lap sonra alırdı. Gərək təlim keçəydi. Müharibənin birinci ayları heç cəbhədə olanların hamısına tüfəng çatmırdı. Elə silahsız basırdılar almanın qabağına… Yəni bu, yalandır. Həm də kənd uşağı hələ indi yola düşür, hardan qəhrəman oldu?
“Dayan! — deyib, yaxın gəldi, öpdü onun alnından
Yay gününün xoş səhəri, bir də dağlar küləyi”.
Başa düşdünüz? Bacı-qardaş, ata, qohum-əqraba yoxdur, çağırışçını “yay gününün xoş səhəri” və “dağlar küləyi öpür…
Bircə ana var.
“Ana igid balasına açdı öz qollarını.
Üz-gözündon öpə-öpə bağnna basdı onu”.
Deməliyəm ki, Səməd Vurğuna xas olan yazı “pintiliyi” həddi aşır, o harda heca çatmırsa, “öz” əvəzliyini para kərpic kimi dürtür ora. Necə yəni “öz qollarını”?
“…hərçənd ki, öz ananam mən sənin…”
Necə yəni “öz ananam”? Oğulun buna şübhəsi vardı?
“Göndərərəm sovqatını – sənin də öz payını”.
Misranın birinci yarısında deyilən ikinci yarıda təkrar olunur, heca boşluğuna yenə “öz” dürtülür. Yeri gəlmişkən, sovqat haqqında. Guya ana payızda meyvə göndərəcək.
“Payız vaxtı bağçamızın heyvaları dəyəndə,
Şaftalılar şirələnib budağını əyəndə”.
Payızda heyvalar “dəymir”, heyvalar yayda dəyir, payızda yetişir, hərçənd yay heyvası da var. Şaftalılar isə payıza qalmır. Yəni şeylərin öz adını desək, Səməd Vurğun ağlına və ağzına gələni yazır. Misranı «nar» doldursaydı, «nar» yazardı, üçhecalı söz lazımdır, ona görə «akademik» şair şaftalını dürtüb bura. Deyək ki, şaftalı payıza qaldı. Smolenskə, Tulaya, Belqoroda müharibə vaxtı Azərbaycandan şaftalı sovqatı gedib çıxar?
“Çörəyilə böyümüsən bizim ana Vətənin”.
Yəni oğul Mircəfər Bağırovun çörəyini yeyib? Bu uşaq atasızdır? Atalar qalsın, əsgər anaları hələ müharibədən qabaq gün çıxandan gün batana qədər hüquqsuz kölə kimi kolxozda can qoyurdular… Ayaqyalın — bu, şişirtmə deyil, ayaqqabı yox idi… Vətənin, ölkənin, əslində əsgər anası kimi zəhmətkeşlərin qazandığı çörəyi havayı yeyənlər Səməd Vurğun kimi təbliğatçılar və təşviqatçılar idilər. Səməd Vurğun xalqın çörəyini yeyə-yeyə elə bu xalqın başına min oyun açmış komsomolu tərənnüm edir, Qarabağ xanlığına təhqirli, rəzil həcv yazır, Qarabağ xanını Stalin mükafatı almış səhnə «əsər»ində «oğraş» adlandırırdı…
Sonrası maraqlıdır. Çox.
“Dedi: oğlum, göz bəbəyim, sən ey ömür çiçəyim!
Tarixlərin şahididir mənim bu ağ birçəyim”.
Əsgər gedənin arvad-uşağı yoxdursa, deməli, subay oğlandır. Yəni on səkkiz yaşında. Anasının da olsun qırx yaşı. Bunun birçəyi hardan ağardı? Bu hardan “tarixlərin şahidi” oldu? Bu, anadır ya nənə?
“Görürəm ki, qəhrəmansan…»
Nədən, hardan görür?
“Qılıncını çalan zaman qüvvət gəlsin qoluna!”
Qılıncını? Bu uşaq Çənlibelə Koroğlu dəstəsinə, türk paşalarıi ilə vuruşmağa, tacir karvanlarının qabağını kəsməyə gedir, ya Hitlerlə müharibəyə?
“Tüfəngini təmiz saxla, atını da tumarla!”
Yox, məlum olur ki, tüfəngi də var, atı da. Yəqin Budyonnı kavaleriyasına gedir. Hitler tanklarının qabağına kolxoz yabısı ilə çıxacaq…
“Əsgər artıq yola düşdü, dağ tərpəndi yerindən;
Günəş yaydı şöləsini Vətənin göylərindən…”
On səkkiz yaşlı oğlan cəbhəyə gedir, bilinmir başına nə gələcək, bu da deyir “dağ tərpəndi yerindən”…
Ancaq ən maraqlısı axırdadır. Məlum olur ki, əsgər gedənin yanında atası, bacı-qardaşı olmasa da, Şair ordadır. Və bu ayrlma səhnəsinə baxdıqca Şair ilhamlanır.
“Şair qəlbi bu səhnədən ilhamını alınca:
— Yaşa, — dedi, — ey qəhrəman! Yaşa, — dedi, — ey Vətən!”
Səməd Vurğun, əgər kim fikir verməyibsə, nəzərinə çatdırıram, ilk şeirləri çap olunandan özü haqqında üçüncü şəxs kimi danışır: krallar, padşahlar, çarlar kimi… “O”, “şair”, “Vurğun”…
Hə, bu on səkkiz yaşlı sütül oğlan düşdü yola. Şair qaldı.
“Sonra şair dodaqları öpdü ana əlindən”.
Allah bizi şeytanın şərindən saxlasın! Oğul qapıdan çıxmayıb, Şair ananın əlini öpür…
Yaxşı ki, əlini…
Yüksək poeziyadan və poetik mədəniyyədən çox uzaq olan bütün bu cəfəngiyatın, əlbəttə, ümumlikdə bəşər faciəsinə və fərdi faciələrə dəxli yoxdur. Bu yazıda dərd, bəla, faciə yaşantısı yoxdur. Müəllif soyuq ürəklə və mexanikləşmiş işbazlıq vərdişləri ilə çox aşağı keyfiyyətli, ya təxmini ya tamam dolaşıq klişelərdən quraşdırılmış təbliğat-təşviqat məhsulu yaradır, ən həyati detalların belə həqiqətə uyğunluğunun qayğısına qalmır. Yəni dünya vecinə deyil…
Siz balasını labüd ölümə yola salan ananı gözünüzün qabağına gətirin və onda bu şeirin bütün yersizliyi, vulqarlığı, sinizmi sizə aydın olar.
Təəssüf ki, bu cür “qəhrəmanlıq poeziyası” ənənələrini indi də davam etdirənlər çoxdur…
