Beydemir.ru Yapon yazıçısı Akutaqava Rünoskin maraqlı bir hekayəsini təqdim edir.
BAL
1886-cı ilin 3 noyabr axşamı.
On yeddi yaşlı Akiko atasıyla birgә bal keçirilәn “Rokumeykan” klubunun enli pillәkәniylә yuxarı qalxırdı. Gur işığa qәrq olan pillәkәnin kәnarları boyunca üç cәrgә xrizantem әkilmişdi: üçüncü cәrgәdә al qırmızı, orta cәrgәdә sapsarı, birinci cәrgәdә isә dümağ rәngli xrizantemlәrin ilk baxışda süni güllәri andıran iri lәçәklәri göz oxşayırdı. Xrizantem cәrgәlәrinin sona çatdığı, rәqs salonunun geniş qapılarının açıldığı üst meydanda orkestrin sәsindәn qulaq tutulurdu. Fransızcanı vә rәqsi hәlә uşaqlıqdan öyrәnsә dә, bu, Akikonun hәyatda gördüyü ilk bal idi. Ona görә, fayton kluba çatanacan qız seyrәk fanarlı tutqun Tokio küçәlәrini sәbirsizliklә nәzәrdәn keçirә-keçirә atasının tәkәmseyrәk suallarını huşu dağınıq halda cavablayırdı.
Lakin kluba daxil olduğu andaca baş verәn bir tәsadüf qızı bu hәyәcandan qurtardı: qabaqlarınca qalxan şişman çin diplomatı pillәkәnin tәn ortasında kәnara çәkilib onlara yol verdi vә bu zaman Akikoya mәftun baxışla nәzәr saldı. Doğrudan da, hәmin axşam Akiko öz füsunkar görkәmi ilә uzun hörüklü çin diplomatını sarsıdaraq, mәdәniyyәt alәminә daxil olmuş sivil yapon xanımın gözәlliyini layiqincә tәcәssüm etdirirdi. Pillәkәnlә aşağı qaçan gәnc bir yapon da qeyri-ixtiyari ayaq saxladı vә başını yüngülcә döndәrib qızın arxasınca heyran-heyran baxmağa başladı; sonra sanki yuxudan ayıldı, saya rәngli qalstukuna ehmalca әl gәzdirib, yenә aşağı, vestibülә tәlәsdi. Akiko isә atasıyla ikinci mәrtәbәyә, salonun girәcәyindә qonaqları qarşılayan ev sahiblәrinin – yaxasını ordenlәr bәzәyәn ağ bakenbardlı qrafın vә onun yaşca özündәn böyük, üz-gözünә XV Lüdovik dövrünün incә üslubunda bәzәk vermiş xanımının dayandıqları yerә qalxdı. Qızı görәndә qrafın donuq sifәtindә ani qığılcım parladı vә bu, Akikonun nәzәrindәn qaçmadı. Lüt ar atası isә fәrәhindәn yerә-göyә sığmayan qızını qrafa vә onun xanımına tәqdim elәdi.
Büsbütün әtir qoxusuna, kavaler intizarında durub gözlәyәn xanımların krujevalarının, fil sümüyündәn düzәlmә yelpiklәrinin sәssiz dalğasına, çiçәklәrin xoş rayihәsinә qәrq olan rәqs salonu da başdan-başa xrizantemlәrlә bәzәdilmişdi. İçәri girәn kimi Akiko tezcә atasından ayrılıb, hamısı mavi vә cәhrayı paltar geymiş hәmyaş qızların dәstәsinә qoşuldu. Qızlar Akikonu şәn qarşıladılar vә bir-birinin sözünü kәsә-kәsә onun füsunkarlığını vәsf etmәyә başladılar. Akiko qızlara isinişmәyә macal tapmamış bir fransız dәnizçi zabiti farağat duruşla onun qarşısında peyda olub әdәblә baş endirdi. Yanaqlarının qızardığını hiss etsә dә, Akiko özünü itirmәdi, dәrhal yanındakı mavi paltarlı qıza tәrәf dönüb yelpiyini saxlamağı xahiş etdi. Zabit nәzakәtlә gülümsәyәrәk, lәhcә hiss olunsa da, gözlәnilmәdәn Akikoya yaponca müraciәt etdi: – Sizi rәqsә dәvәt etmәk olarmı? Vә Akiko zabitlә “Mavi Dunay” valsının sәdaları altında süzmәyә başladı. Zabitin qalın bığları vardı.
Gündәn qaralmış sifәtinin cizgilәri yerli-yerindә idi. Akiko әlini onun çiyninә güclә çatdırırdı, sәriştәli zabit isә qızın qulağına lәtif fransız dilindә lәtifәlәr pıçıldaya-pıçıldaya onu asanlıqla vals oynayan dәstәnin ortasına çәkirdi. Qız zabitә utancaq tәbәssümlә cavab verir, arabir salona boylanıb әtrafı gözdәn keçirirdi. İmperator evinin gerblәri tәsvir edilmiş iri qırçınlı ipәk örtüyün vә üzәrindә iti — caynaqlı mavi әjdaha şәkillәri qıvrılan Çin dövlәt bayraqlarının arxasında xrizantemlә dolu qızıl-gümüş güldanlar qoyulmuşdu. Şampan kimi çalxanıb coşan axın isә möhtәşәm alman orkestrinin kükrәk sәdaları altında öz sәrsәm hәrәkәtinә bir an da ara vermirdi. Ən xırda hәrәkәtindәn belә zabitin göz ayırmadığını Akiko yaxşı görürdü; görünür, bu cür incәliklә rәqs etmәsi Yaponiyanı elә dә yaxşı tanımayan qonaqda böyük maraq doğurmuşdu.
Yәni, doğrudanmı kuklaya bәnzәr bu füsunkar qız kağızdan, ya bambukdan tikilmiş evdә yaşayır? Doğrudanmı bu incә barmaqlar yemәk vaxtı yaşıl güllәr nәqş olunan ovuc içi dәrinliyindәki kasalara dürtülür? Zabitin hәlim baxışlarında, ilıq tәbәssümündә parlayıbsönәn bu suallar Akiko üçün tәzә, eyni zamanda fәrәhli idi. Ona görә dә zabitin tәәccüb dolu baxışları hәr dәfә zәrif ayaqlarına sataşanda, Akiko öz çәhrayı tuflilәri üzәrindә, şüşә kimi hamar döşәmәdә daha inamla vә daha asanlıqla süzürdü. Nәhayәt, zabit balaca pişik balasını andıran oyundaşının yorulduğunu duyub, nәvazişlә soruşdu: – Yenә oynayaqmı? – Non, mersi, – nәfәsi kәsilmiş qız qәti cavab verdi; zabit dә rәqsi davam etdirәrәk, Akikonu krujeva vә güldanların titrәk dalğası arasından keçirib yaxınlıqdakı boş stula әylәşdirdi, sonra qızın qarşısında yaponsayağı nәzakәtlә tәzim etdi.
Daha bir neçә rәqsdәn sonra Akiko zabitlә qol-qola girib ağ, sarı vә qırmızı xrizantem cәrgәsiylә dövrәlәnmiş iri salona daxil oldu. Çılpaq çiyinlәrin, enib-qalxan frakların arasından xeyli masa gözә dәyirdi – sıra-sıra düzülmüş masalardan birinin üstündә әt vә trüfel, digәrindә dondurma, bir başqasında piramida şәklindә yığılmış nar vә әncir vardı. Dövrәsini xrizantem kolları bәzәmiş divarın yanında qiyamәt tәnәklik salınmış, içәrisindә qızıldan düzәlmә qәşәng bir qәfәs qoyulmuşdu. Yarpaqların arasından arı yuvasını andıran bәnövşәyi üzüm salxımı görünürdü. Çәrçivәnin yanında Akikonun atası öz yaşıdı olan hansı bir cәnablasa dayanıb siqar çәkirdi; Akikonu görcәk o, razılıqla başını yellәtdi vә siqarını tüstülәdib yenә öz tanışına sarı döndü. Akiko isә zabitlә birgә masalardan birinә yaxınlaşıb dondurma götürdü. Qız hiss edirdi ki, zabit onun әllәrindәn, saçlarından, mavi mәxmәrә bürünmüş boynundan göz çәkә bilmir. Əlbәә ki, bu ona lәzzәt elәyirdi. Bununla belә, qadın qәlbinә xas olan bir şübhә onu tam rahat buraxmırdı, odur ki, qara mәxmәr paltarının yaxasına qırmızı kameliya bәnd edilmiş bir alman xanımı yanlarından ötәrkәn Akiko bu şübhәnin tәhriki ilә: – Avropa qadınları necә dә gözәldir! – dedi.
Zabit gözlәnilmәz ciddiliklә başını yellәdi: – Yapon qadınları heç dә geri qalmırlar. Xüsusәn dә siz… – Nә danışırsınız? – Bәli! Siz istәnilәn Paris balında kimi desәn valeh edәrsiniz. Siz lap elә bil Vaonun tablosundan qopub düşmüsünüz…
Akiko Vaodan xәbәrsiz idi. Ona görә dә zabitin sözlәri ilә canlandırılmış keçmişin gözәl mәnzәrәsi – ağaclar arasındakı fәvvarә, solğun qızılgüllәr – onun
xәyalında heç bir iz buraxmadan göz qırpımında yoxa çıxdı. Ancaq rәfiqәlәrinin çoxundan düşüncәli olan Akiko dondurmadan dişlәyib, sözü asanlıqla dәyişdi.
– Paris balında olmağı mәn xoşbәxtlik sanardım.
– Elә Parisdә dә ballar eynәn bu cür olur.
Bunu deyәrkәn zabitin gözlәri ani bir sevinclә parıldadı; o, әlindәki dondurmanı bir qırağa qoyub, sanki öz-özüylә danışırmış kimi әlavә elәdi: – Tәkcә Parisdә yox, elә hәr yerdә ballar eyni cür olur.
Bir saatdan sonra Akiko zabitlә birgә aylı gecәyә tamaşa elәmәk üçün eyvana çıxdı. Sürahibәndlә әhatә olunmuş eyvan sıx budaqlarından qırmızı fanarlar asılmış uca küknarlı nәhәng parka açılırdı. Saralmış yarpaqların soyuq havaya yayılmış qoxusu payızın yaxınlaşdığını xatırladırdı. İri rәqs salonunda, üzәrindә onaltılәçәk xrizantem rәsmi nәqş olunmuş bәnövşәyi rәngli ipәk örtüyün fonunda isә çiçәk vә krujevalar hәlә dә dalğalanmaqda, orkestrin çılğın sәdaları altında rәqs edәn axın da elәcә coşub–qaynamaqda idi.
Gülüş sәdaları gecәnin sәssizliyini qәddarcasına pozurdu. Tutqun sәmada qәfil fişәng parlayanda hamının içindәn heyrәtli bir nida qopdu. Bu zaman Akiko rәfiqәlәri ilә şirin söhbәtdә idi, qolundan ehmalca yapışmış zabit isә aylı gecәyә tamaşa edirdi. Akiko zabitin fikirli olduğunu hiss edib azacıq nazla soruşdu: – Siz bu dәqiqә öz vәtәninizi düşünürsünüz, elәmi? – Gözlәrindә sirli bir tәbәssüm gizlәnәn zabit tәlәsmәdәn Akikoya sarı çevrildi vә “non” demәk әvәzinә, uşaq kimi qızın başını sığalladı.
– Bәs onda nә barәdә düşünürsünüz? – Özünüz tapın.
Eyvandakılar tәzәdәn çığırışdı – sanki tufan qopmuşdu.
Onlarsa, sözlәşiblәrmiş kimi, gözlәrini küknarların üzәrinә çökmüş aylı gecәyә dikib susmuşdular; qaranlığı parçalayan qırmızı vә yaşıl fişәnglәr orda yavaş-yavaş sönüb yoxa çıxırdı. Fişәng Akikoya onu qüssәlәndirәcәk dәrәcәdә gözәl göründü.
– Mәn fişәng barәdә düşünürdüm. Düşünürdüm ki, elә bizim hәyatımız da eynәn fişәngә bәnzәyir, – zabit Akikonun çöhrәsini sığallaya-sığallaya nәsihәtverici bir tәrzdә dillәndi.
1918–ci ilin payızı.
Akiko Kamakuraya – şәhәr kәnarındakı bağ evinә gedәrkәn tanışı olan gәnc bir yazıçıyla tәsadüfәn eyni vaqona düşdü. Cavan oğlan kamakuralı dostuna apardığı xrizantem buketini yük rәfinә qoyarkәn Akiko – hazırda әrdә olan yaşlı qadın N. – qәfildәn qayıtdı ki, bәs hәr görәndә xrizantem ona qәribә bir hadisәni xatırladır. Vә sonra da “Rokumeykan” klubundakı bal haqqında yerliyataqlı danışdı. İlk dәfә eşitdiyi bu әhvalat cavan oğlanı bәrk maraqlandırdı vә qadın söhbәti bitirәn kimi tәlәsik soruşdu: – O zabitin adı yadınızda deyil ki? Cavab tamamilә gözlәnilmәz oldu.
– Əlbәә yadımdadır: onun adı Jülen Vio idi.
– Demәk bu, Loti imiş – “Madam Xrizantem”i yazan…
Gәnc yazar sevincdәn bәrk hәyәcanlanmışdı. N.
xanımsa heyrәt dolu gözlәrlә ona baxa-baxa bir neçә dәfә tәkrar elәdi: – Yox, o, Loti deyildi… o, Loti deyildi… o, Jülen Loti deyildi…
Tәrcümәçidәn: hekayәdә qeyd olunan tarixdә – 3 noyabr 1886-cı ildә Yaponiya Xarici İşlәr Nazirliyi İmperatorun doğum günü münasibәtilә ziyafәt tәşkil etmişdi; Xrizantem – Yaponiyanın rәm zi sayılır, Onaltılәçәk Xrizantem isә ölkәnin gerbidir. Jülyen Vio (1850-1923) – 1886 vә 1900–cü illәrdә Yaponiyada sәfәrdә olmuş Pyer Loti tәxәllüslü fransız yazıçının әsl adıdır; o, “Madam Xrizantem” romanı vә «Payız Yaponiyası» adlı oçerklәr kitabı ilә tanınır
