ÜÇ DAYIQIZI (hekayə) Rafiq Tağı

İstəməyinə dayısı onu istəyir. Ancaq həm də ona ümid­ləri başqadır. Bacısının tək balası qarımaq qorxusu al­tında olan üç ölmüşündən birinə yiyə durmalıdır, di qurtar­dı getdi. Dayısına sevgiləri həqiqidirsə, Qiyas bunu əməlli sübuta yetirməlidir. Uşaqlıqdan adı dilindən düşməz, ancaq hanı bə? Hamısı yalandan. Gop. Ciddi bir hərəkət yoxsa, sözə nə verərlər? Söz boş şeydi, üfürürsən, sabun köpüyü kimi uçur havaya, yox olub gedir. Axı, bu avaranın dayısına nə əcəb yazığı gəlməsin? Vicdanı varsa, onun üç kəsik bala­sının qanqal kimi qartımasına gərək özü dözməyə. Yox, düz fikirləşmir o. Adam dayıqızılarına heç də bacı kimi bax­maz. Həm də dayıqızını kef üçün almırsan ki. Bədbəxt ol­mamağa alırsan. Birgə dərd çəkməyə. Bu hələ də yad-yad ailələrdən yapışır; arvad alıb-boşamaqla məşğuldu. Ancaq istər yüzüncünü ala, hər dəfə boşanmanın yek səbəbi dayı­qızılardan birinin göydə onun adına yazılmasıdır. Qismət­dən qaça bilməz. Necə ki bilmir də. Mağıl qızlardan biri onunla bismillahını eləsəydi, inşallah, qalanlarına da yol açılardı. Ya bir cığır.

Hə, Qiyas birinci arvadla bir, ikinciylə iki, üçüncüyləsə üç il yaşamışdı. Hər arvadda ailə təcrübəsi bir il artırdı. Bi­rincidən bir, ikincidən iki, üçüncüdənsə üç övladı var. İndi boş oturub. Ömürdən keçən hər boş il həm də bir övlad it­kisidir.

Qiyas evlənəndə dayısı məyus olur, ayrılandasa eyni açılır.

Qiyas onuncuya gəlib çıxsa, yəqin arvadla bir on il də birgə yaşayacaq.

Neynək, qızlardan biri qoy elə axırdaca onun olsun.

Bacoğluna qocalıqda hayan durar. Ancaq ölməlilər yaman arıqdılar; sümükləri sananır. Yançaqlarda bir-iki çimdik əti Allah onlara çox görüb. Bəlkə qurdları var? Ürəklərində olmasa da, qarınlarında. Gərək onları analizə apara. Həm də qurdları qoymur onları gözəlləşməyə. Xoşbəxtliyə əngəl törədirlər. Artıq əxlaq-namusları da başlarında qaxınca çev­rilib. Qız qarıyırsa, onun əxlaq-namusu gülünc-gülməli bir şeyə çevrilir.

Qiyas dördüncü arvada əl atanda, dayısının beli qırıl­dı. Süfrə başında hey bıçaqla stolu deşməkdə idi. Hirsindən dişləri kilidlənir, xırçıldayırdı. Çırtma vursan, qanı damar­dı. «Sarsağın biri! – ürəyində də Qiyasın dalınca deyinir.

– Sən görərsən!» Təlatümlər yalnız ürəyində baş verirdi.

Təlatümlər uzaq başı beyninə qan sızmaqla üzə çıxa bilərdi.

Allaha şükür, bu hələ yoxdu.

Buyur, qızlar indi də gərək ən azı dörd il gözləyələr.

Qırdı-qaçdı bibioğlunun gərək dörd uşağı da ola, sonra bu bədbəxtlərə xoşbəxtlik qapısı açıla. Görükməz-möcüz bir işdi, kim də ona toxunur, uşağa qalır. «Biz ona toxunmağa qorxuruq, – məktəb yoldaşları zarafatla deyir. – Olmadı elə, oldu belə».

Amma dayısı qızlarından biri gec-tez ocağının qara daşı olacaq. Onacan səkkiz-doqquzunu alarsa da, alsın. Onsuz bu yetim hələlik arvadları ailə qurmağa yox, kef çəkmə­yə alır. Özü dilindən qaçırıb: arvad – dünya nemətləri sıra­sındadır. Arvad – ləzzətlər içərisində əvəzedilməzdir. Onun üçün uşaq-muşaq ikinci dərəcəli şeydi. Ondan olsa, göyçək arvadları ilə, onları boşayandan sonra da, «kef çəkməyə» hazırdı. Bircə xasiyyətləri işi korlayır. Əcəb yatacağın ar­vad heç vaxt heç nə danışmaya, dilsiz-ağızsız bir heyvan­cığaz ola. Eləsi var, dişini çıxar, təpəsinə vur – ifritə ondan min pay yaxşıdır. Nə olsun, Allah döş-başı ifritəyə də ve­rir. Yox, hərlənib-fırlanıb dayıqızılardan birinin üstünə gə­ləcək. Özü də mələyə-mələyə. Vallah, bunun geci-tezi var.

Həm də artıq onu boşayası deyil. Onuncusu olmuş olarsa, onunla ən azı on il ömür sürəcək. Əslində Qiyas da qocalığı on ildən artıq istəmir. Dayısı qızı yalnız xidmətçisi olacaq.

Axıracan da ona qardaş gözüylə baxacaq.

Dayısı onacan ölər.

Qiyas hələ birinci arvadı alanda, birinci dayıqızı özözünə sıradan çıxmışdı. Demək, onu bəyənməyib. Növbə ikincinindi. İkinci arvada keçəndə, ikinci dayıqızı da getdi işinin dalınca. Onu da bəyənmədi. Üçdə – üçüncü getdi. Bu yetim doğmaca dayıqızılarını bəyənmir, bəyəndiyi arvad­larlasa uzun yaşamırdı. Hər evliliyində bir dayıqızı, bir də bir arvadı paymal olur, heçə-puça çıxırdı. Üçüncünü boşa­yanda artıq bəyənəcəyi dayıqızıları da qurtarmışdı.

Bibilərinin madar balasına qızların ürəyi yanar, yazığı gələrdi. Axı, hər dəfə subay qalanda, quruca yeməklərdən, konservdən-zaddan mədəsi deşilə bilər. Anası, bu hələ əs­gərliyə getməmiş, vəfat edib. Ata da gedib Rusyətdə öldü.

Orda iki-üç yol evlənib-ayrılandan, xoşbəxtliyi dişinə vurandan sonra ölməli bir «bomj»a çevrilibmiş. Deyilənlərə görə, skeleti şəhər anatomiya muzeylərindən birinə – tələ­bələrin istifadəsinə verilib.

Qiyas dayısıgilə az-az gedərdi. Qızlardan birinə vurul­maq qorxusuna görə. Sevgi bəzən ayıb olur. Hər hansı dayıqızına başqa gözlə baxmağı şit bir hərəkət bilərdi. Dayı­qızıları uşaqlıqda onlara süd-qatıq gətirərdi. İri-iri kasaları əllərində güclə saxlayırdılar. Üzlərini onda gördüyü idi.

İndiyə böyüyüb-dəyişmiş olarlar. Məktəbdən sonra gör­­məyib. Düzdü, bir gün anası öz sağlığında təsadüfən üçü də birdən onlara qonaq gəlmiş qardaşı balalarına: «Köpək qızları, bizə tez-tez gəlin ki, – demişdi, – böyüyəndə biri­niz bizə gəlsin». Onlar tap-tapmacaya bənzər bu müəmmalı sözlərdən bir şey başa düşməyib – «Elə gəlmişik də-ə, ha­mımız burdayıq», – demişdilər.

Qiyas arvadlar əlində girinc-giriftar qaldı. Çoxları bu­nu böyüksüzlüyə-başsızlığa yozdu. Ömründə xeyir-dua görməmişdi. «Xoruz toyuğu alan kimi alır Qiyas arvadı», – məktəb yoldaşları ona lağ edərdi. ­Dördüncü arvadı qapazlayıb-qoltuğuna vurub – hay­dı, Türkmənistana! Camaat orda ona dörd il ailəlik kəsdi.

Dayıqızıları – «Allah eləməsin, – deyirdilər. – Qoy ailəsi ömürbillah dağıl­­masın».

Qiyas Marıda get-gedə qəribsəyir, dayıqızılarına da hə­diyyə almaq fikrinə düşürdü. Ancaq hər məzuniyyətində bunu sonraya saxlayır. Özü, tənbəllikdəndi, deyir, ancaq həm də bir az simiclikdən. İlbəil də uşaqları artır. Birinci yay bir, ikincidə iki, üçüncüdə üç uşaqla gəlmişdi. Onlar kənddəki üç arvaddan altı uşağına əlavə idi. «Qiyasın uşaq­larına ayrıca bir bağça lazımdı», – itoynadan məktəb yol­daşları ona gülərdilər.

Axı, dayıqızılarına nə alsın? Batmışları yaman istəməyə başlayıb. Onlar, ölsə üstündə ağlayası «zapas» insanlardı.

Qiyas hər yay da gəlib bir keçmiş arvadının «bəd xə­bər»ini eşidir: onlar pərakəndə şəkildə, bala-bala ərə gedir­dilər. Axırıncı boşanan birinci atlanıb getmişdi. Sikl elə bil arxadan önə tənzimlənirdi. Cavandan yaşlıya. İkinci yay ikinci, üçüncü yay birinci arvadının «xəbər»ini aldı.

Hələ stansiyadaca – qatardan düşən kimi dayıdostu­sunun öldüsünü ona çatdırdılar. Sadəcə, qışdan çıxmayıb.

«Qış bu yerlər üçün ölüm fəslidir», – bu da həmin xəbəri çatdıranın fəlsəfi əlavəsi.

Stansiyadan kəndə quruyub çat-çat olmuş torpaq yolla gedirdilər. Ərini izləyirmiş kimi qarabaqara onun dalınca gələn, «Türkmən»dəki bacısının cubbulularını da özüylə götürmüş arvadı hərdənbir oynaqlaşa-oynaqlaşa, hoppanahoppana yeriyən uşaqlara acıqlanır: – Dinc olun! Bax, qıçınız çata düşsə, mənlik deyil.

– Özümüz çıxardarıq.

– Sınandan sonra? – Sın-maz! Sın-maz! – Mənim sınıqçıya-zada getmək halım yoxdu.

– Sınıqçı nədi? Dünya ancaq onlarındı.

Qiyas dayıqızılarının üz-gözünü tamam unudub. Görsə, tanımaz. Bircəciyinin adı yadında qalıb – Bənövşə. Qalan adları heç cür xatırlamır; bir o yadında qalıb ki, qəşəng ad­lardı. Kim demiş, o hər dəfə «həyasızka»ları onlardan üstün tutdu.

Türkmənistan Qiyası da, arvad-uşağı da kömür kimi qa­raltmışdı. Deyirdin, kəndə qaraçı köçü yaxınlaşır. Qarşıdan gələn kosara bir arvad onlarla yanbayan olan kimi tezcənə salam verib keçdi. Nə Qiyas ona, nə də o, Qiyasa baxdı. Bu kənddə qadınla kişinin baxışması qəbahətdir. Bir də gördü arvadı cır səsiylə arxadan onu çağırır: – Ədə, bir ayaq saxla! Hara qaçırsan? Geri çöndü. Bay, bu iki qadın gah həsrətlilər kimi bir-birinin üzünə baxır, gah da lapdan-lapdan qucaqlaşıb-öpüşür­dülər. Qiyas onlara sarı gəldi. Uşaqlar dırnaqlarını dişləyədişləyə həyəcan keçirir, bu gonbulçanın onları da öpməsini gözləyirdilər. Onlar anaları və elə bu xalalarının «Türkmən»dəki rəfiqələrinin öpüşlərinə vərdişkardılar. Sonradan gonbul, həqiqətən, qızları qucaqladı da, öpdü də. Şar kimi yüngül və toppuşlarınısa yuxarı qaldırdı da.

– Ay qardaş, ay Qiyas, bu sənsən? – Yox, mən deyiləm, – guya gülümsünür, ancaq həm də düşünür – «Ay Allah, bu kim ola?…» Sanki təndirə salınıb-çıxarılmış, sifəti qara-qırmızı ar­vadağası çürük dişlərinə taxdığı hırıltıyla ona baxır, keçi­nirdi gülməkdən. Araz aşığındandı, Kür topuğundan. Bu dünyada bir yanını gərək elə boş buraxasan. Arsızlıq yaxşı şeydir.

– Bə tanımadın məni? – Rəhmətliyin qızı, de, söylə, tanıyaq da-a, – Qiyas axır cin atına mindi. – Mən nə bilim kimsən? Marıda səbirsiz və sərt olmuşdu.

Gonbul onun boynuna sarıldı: – Belə başına dönərəm…

– Yaxşı, yaxşı.

– Kiməm mən? – Kilimçi.

– Adım nədir? – Adıbilinməz.

Arvadı gendən şaqqanaq çəkdi – kor-kor, gor-gör, əri çaş-baş qalmışdı.

– Bənövşəsən! – Qiyas sanki qəflət yuxusundan ayıldı.

Qəfildən də mum kimi yumşaldı.

– Yox bir, Nərgizgülü, Novruzgülü, – od parçası olan bu dördüncü arvad hələ öz kefində-zarafatındaydı. «Vaxtı» qurtarırdısa da, Qiyasdan ayrılana-zada oxşamırdı.

– Bənövşə – mənim ortancıl bacımdır.

– Bənövşə, bəndə düşə…

– Mən – Lətifəyəm. Birinci qız.

– Hə, yadıma düşür.

– Gördün? Adı gül adından deyil.

– Sən sus! Arvad duruxdu. Dayıqızı da alındı. Deyən, onun zara­fatlıq halı yoxdu. Əslində Lətifə də zarafat eləmirdi ki: üzü gülür, içi ağlayırdı. Ancaq əlinə girəvə düşdü – tamam keç­di ağlamağa.

– Artıq anam da dünya­­da yox, ay biboğlu-u! – Hə, elə indicə, vağzalda eşitdim. Vay-vay.

– Barı dilindən bir rəhmət eşidək, – arvadı pıçıltıyla əri­nə göstəriş verdi.

«Qoy bir sağ-salamat Marıya dönək, səni təpik altına salmaq mənə borc olsun», – Qiyas baxışlarıyla ona bu sərt sözləri dedi.

– Əlbəttə ki, Allah rəhmət eləsin.­Lətifənin, bir tək anasını deməyindən, atası hələ durur.

Ona görə də Qiyas inamla soruşdu: – Dayım necədir? – Əşi, necə olacaq? Ölən ölmə­­sin…

– Noolub ki? – Anamın qırxını gözləmədi.

– Yoxsa kişi də rəhmətə gedib? – Kişi – arvad aldı.

Bu yerdə Qiyas bilmədi dayısını öysün-tərif etsin, yoxsa qınağa tutsun. Özü dalbadal arvad alanda, elə bilərdi yaxşı iş görür, indi görürdü yox. Nə xarab işdi, ə, bu! Özü də barı arvadın qırxınısa gözləməyib! Yox, yüngül imiş dayısı! Qızları evdə çürüyür, bu, ayğırlıq edir.

«Qaraçı köçü» körpüyə yan alanda, Qiyas artıq ürəyin­də qərara gəlmişdi: günü bu gün bir qoç alıb kəsdirməli.

Dayıqızılarını başına yığıb mübarək üz-gözlərini görməyin məhz bu gün vaxtıdır. Onların uşaqlıq üzlərini yaddaşından silmək, «təzə üz»ləri onların yerinə qoymaq. Sonbeşiyin adını da öyrənər.

Arvadı Lətifəylə bir-iki ağız da danışmaq üçün yuban­mışdı. Körpünün ortasındaca onları haqladı.

– Ey-y, qaçın qabağa, ayağa dolaşmayın, – çatan kimi də uşaqlara təpindi. – Ay sənin də gözün aydın…

– Öz-özünə danışırsan, ya yuxu görürsən? – Qiyas ona qıyğacı baxdı.

– Dayın sənin birinci arvadınla çaşqa-loşqa imiş. Görüb biabır olacaq, alıb onu.

– Nə? Bir də de! – Lap iki dəfə deyərəm.

– Yatdın, yuxuda gördün? – Bə niyə dala qamışdım? Yox, qoç – qaldı. Birdən Qiyasa elə gəldi ki, beynini ba­şı içində saat kimi burub, yerini dəyişdilər, ayrı cür qurdular. Qarşıda dedi-qodularla ləbələb, şayiə ilə ağzınacan dolu kənd onu gözləyirdi. Qızlarını almadığına görə, acıqca, da­yısı onun keçmiş arvadını alıb: öz fərziyyəsinə görə, şayiə­lər bu cür intiqam məzmunlu ola bilərdi.

Qiyas evə çataçatda, həyatında ilk dəfə olaraq, qeyrətin tamını duydu.

Gecə yerini eyvanda saldırdı. Tək. Göydə ulduzlar işıqlı yağışlar kimi görsənirdi.

Sübh tezdən hadisələr təzədən geriyə – gecənin ortası­na doğru sürətlə çözülməyə başladı. Əvvəl Qiyas yerində tapılmadı, sonra onun dayısıyla keçmiş arvadı baltalanmış halda yataqlarındaca tapıldılar.

Qiyas tez qaçıb Türkmənistana getmişdi ki, tutulmağa gecikməsin – tez də qayıdıb tutulsun. Ona Marıdakı borclarıyla üzülüşmək, qəlb rahatlığı vacib olmuşdu. Qoy orda onu həmişə yaxşı oğlan kimi yada salsınlar.

Dekabr, 1996-19 noyabr 2003-cü il