İyirmi yeddi yaşlı Elis Haydmen bütün ömrünü Uaynsburqda keçirtmişdi: Corc Uillard o vaxt hәlә ağzından süd iyi gәlәn bir uşaq idi. Elis, Uinninin parça dükanında satıcı işlәyir vә atasının vәfatından sonra ikinci dәfә әrә getmiş anasıyla yaşayırdı. Atalığı içki düşkünü olan qәribә bir kişi idi; onun hәyatı başqa bir söhbәtin mövzusudur vә bu barәdә ayrıca danışmaq lazımdır.
Ucaboy, arıq bir qız olan Elisin şabalıdı saçları, qonur gözlәri vardı; çiyinlәri azacıq qabağa çıxmışdı, çәlimsiz bәdәninin müqabilindә başı bir qәdәr iri görsәnirdi. İlk baxışda nәzәrә çarpmasa da, qızın fağır görkәmindә nәsә gizli bir qüvvә, bir ehtiras duyulurdu.
Hәlә on altı yaşında ikәn Elisin cavan bir oğlanla kiçik bir eşq macәrası olmuşdu. O vaxt qız hәlә dükanda işlәmirdi, yaşca ondan böyük olan Ned Karri isә Corc Uillard kimi «Uaynsburq qartalı» qәzetindә әmәkdaşlıq edirdi. Ned Karri, demәk olar ki, hәr axşam Elisin dalınca gәlirdi vә onlar yol kәnarındakı ağaclıqda gәzişә-gәzişә öz gәlәcәk hәyatlarını düşünür, şirin-şirin söhbәt edirdilәr.
Elis qәşәng qız idi vә Ned Karri tez-tez onu qucaqlayıb öpür, hәyәcandan dili topuq vura-vura qızın qulağına qәribә şeylәr pıçıldayırdı. Öz adi hәyatını nә yollasa canlandırmaq hәvәsindә olan Elis dә tәsirlәnir, o da danışmağa başlayırdı. Bu vaxt güclü bir ehtiras qızın hәr cür tәmkin vә ehtiyatını ağzına alıb aparır, Elis heç nә düşünmәdәn özünü sevgi iztirablarının ağuşuna atırdı…
Hәmin il payızın axırlarında yaxşı bir vәzifә qazanmaq vә cәmiyyәtdә tanınmaq mәqsәdilә Ned Karri Klivlendә yola düşdü. Elis dә onunla getmәk istәyirdi vә sәsi titrәyәtitrәyә: – Orda mәn dә işә düzәlәrәm, Ned, – deyirdi, – çalışaram sәnә yük olmayım. İstәsәn, hәlә heç evlәnmәrik. Biz onsuz da birgә yaşaya bilirik. Bir evdә yaşasaq da olar, o boyda şәhәrdә bizi tanıyan kimdi…
Elisin sәdaqәti Ned Karrini әmәlli-başlı sarsıtdı. Əslindә o, qızı özünә mәşuqә elәmәk fikrindәydi, ancaq indi bu niyyәtindәn qәtiyyәtlә әl çәkdi vә qıza qarşı ürәyindә qәribә bir qayğı baş qaldırdı.
– Nә danışırsan, Elis? Mәn heç sәni qoyaram? Hәlәlik sәn burda qalmalısan, başqa әlacımız yoxdur. Əlimә yaxşı bir vәzifә keçirәn kimi qayıdıb gәlәcәyәm.
Hәmin axşam yenә hәmişәki kimi görüşüb gәzintiyә çıxdılar, sonra isә fayton kirәlәyib şәhәr kәnarına yollandılar.
Ay işığı hәr tәrәfi nura qәrq etmişdi, cavanlar isә hәyәcandan söz tapa bilmir, elәcә susub oturmuşdular. Ned elә kәdәrli idi ki, axırda qızla necә davranacağını da unutdu: onlar çay qırağında faytonu әylәyib yaşıl çәmәnliyә düşdülәr vә ayın solğun işığı altında…
Gecә yarısı şәhәrә qayıdarkәn hәr ikisi xoşbәxt görünürdü. Ned Karri Elisi evә ötürәrkәn son sözü bu oldu: – İndi biz bir–birimizdәn daha bәrk yapışmalıyıq…
Klivlenddә gәnc jurnalistә qulluq tapılmadı, Ned dә Çikaqoya yollandı. O, ilk günlәr tәklikdәn bezib Elisә hәr gün mәktub yazırdı, ancaq sonra yavaş-yavaş şәhәrә alışmağa, özünә tәzә dostlar, yeni qayğılar axtarmağa başladı. Kirәlәdiyi evin qonşuluğunda bir neçә qadın yaşayırdı; onlardan biri Nedin diqqәtini çәkdi vә bununla da mәktubların arası kәsildi. İndi o, Elisә hәrdәnbir nәsә yazırdı: әsasәn tәk qalıb darıxanda. Bәzәn dә axşamlar parka gәlәrkәn ot üzәrinә yayılan solğun ay işığı çay qırağındakı hәmin o yaşıl çәmәnliyi xatırladırdı vә bu zaman Ned Karri dә istәr–istәmәz Elisi düşünürdü.
Uaynsburqda isә sevgi hisslәri arxada qalmış qızcığaz isә gün-gündәn yaşa dolaraq qadına çevrilirdi. O, iyirmi yaşına tәzәcә çatmışdı ki, qoca atası qәfildәn öldü. Dul qalmış anasına bir neçә aydan sonra pensiya kәsildi; qadın ilk pensiyadan özünә dәzgah alıb xalı toxumağa başladı.
Elis dә Uinninin parça dükanında işә düzәldi. O, Ned Karrinin bir daha qayıtmayacağına hәlә uzun illәr inanmadı.
İşlәmәk Elisin ürәyindәn idi, çünki başı işә qarışdığından Nedin hәsrәti onu әvvәlki kimi darıxdırmırdı. O, qazancını sevgilisinә göndәrmәk ümidi ilә yığmağa başladı. Öz alәmindә hәmin gecәyә görә Elis, Nedi qınamırdı, ancaq hiss edirdi ki, daha heç vaxt özgәsinә әrә gedә bilmәz – yalnız Nedә mәxsus olan şeylәri bir başqasının ixtiyarına vermәk fikri qıza dәhşәtli görünürdü. Cavanlar ona maraq göstәrәndә, Elis hәmişә görüşdәn boyun qaçırır, öz-özünә pıçıldayırdı: «Mәn onunkuyam, onunku olaraq da qalasıyam – gәlsә dә, gәlmәsә dә».
Qız sәhәr saat sәkkizdәn axşam saat altıyacan dükanda olur, hәftәdә üç dәfә axşamlar tәzәdәn dükana qayıdıb saat altıdan doqquzacan növbә çәkirdi; o, getdikcә tәnhalığa daha çox alışır, axşamlar yataq otağına keçib dua elәyәndә isә sevgilisinin xәyalına pıçıldadığı sözlәri dә tez-tez duaya qatırdı. O, yenә eyni hәvәslә pul toplamaqda davam edir vә fikirlәşirdi ki, bir gün bu pulları götürüb Nedin dalınca, onu axtarmağa getmәk dә olar. Pul yığmaq qızdan ötrü tәbii vәrdişә çevrilmişdi vә Elis hәa özünә әyin-baş almağı da yaddan çıxartmışdı.
«Ned sәyahәti çox xoşlayır, – o düşünürdü. – Ər-arvad olanda mәn hәr ikimizin pulunu yığacağam. Onda biz varlanacağıq, sonra da birlikdә bütün dünyanı gәzәcәyik».
Belәcә, hәsrәt içindә hәftәlәr aya, aylar ilә çevrilirdi.
Dükan sahibi ağsaç, şeşәbığ, qaraqabaq bir qoca idi.
Qışın yağışlı günlәrindә dükana az adam gәlirdi, Elis dә saatlarla vitrinin qarşısında durub boş küçәyә baxır, Nedlә gәzdiyi günlәri, onun son sözlәrini xatırlayırdı: «İndi biz gәrәk bir–birimizdәn bәrk yapışaq…» Sözlәr Elisin qulağında sәslәnir, beynindә әks-sәda verir vә bu zaman qızın gözlәri yaşarırdı. Sahibkar dükanda olmadığı vaxtlar Elis başını piştaxtanın üstünә qoyub ağlayır, ağlaya-ağlaya da elә hey pıçıldayırdı: «Ned, mәn axı gözlәyirәm!..» Bundan sonra hәr dәfә dә Ned Karrinin qayıtmayacağı fikri qızı daha bәrk qorxudurdu.
Ayrılığın ilk illәrindә Elis evdәn heç yana çıxmırdı.
Ancaq bir dәfә sıxıntısı elә şiddәtli oldu ki, daha evdә otura bilmәdi, әn yaxşı paltarını әyninә keçirib cavanların arxasınca meşәyә – әylәncә yerinә getdi. Özünә hamıdan kәnarda sakit bir yer tapıb әylәşdi vә xәyala daldı. Düşünәdüşünә bәrk sarsıldı: hiss etdi ki, gözәllik vә gәnclik tәravәti yavaş-yavaş onu tәrk edir. Özünü aldanmış sandı, bu fikir onda ilk dәfә peyda olmuşdu, ancaq bilmәdi bu işdә kimi günahlandırsın; Nedi mühakimә etmәyi isә ağlına belә gәtirmirdi. Qüssә içindә diz çöküb dua elәmәk istәdi, amma әvәzindә başqa sözlәr pıçıldamağa başladı: “Mәnimçün sevinc deyilәn şey yoxdur, mәnim xoşbәxtliyim hәmişәlik mәhv olub! Axı, niyә özümü aldadıram?” Elis iyirmi beş yaşına çatanda anası Buş Miltona әrә getdi, o da tәk qalmaqdan bezib kilsәyә ayaq açdı.
“Qocalıb, allah bilir nә kökә düşәcәyәm, lap qayıtsa da Ned daha mәni sevmәyәcәk. Eh, Nedin yaşadığı şәhәrdә adamlar hәmişә cavan qalırlar. Orda hәyat elә şәn keçir ki, heç qocalmağa da macal qalmır,” – qız qәmgin bir tәbәssümlә öz-özünә pıçıldayır, adamlarla ünsiyyәtә can atırdı. O indi bunun üçün cürbәcür yollar arayırdı: cümә axşamları dükan bağlanandan sonra, bir qayda olaraq ibadәtә yollanırdı, bazar günlәri isә «Liq Epuort» tәşkilatının yığıncağına gedirdi. Kilsә tabeçiliyindәki aptekdә işlәyәn orta yaşlı Uil Harli bir axşam onu evә ötürmәk istәyәndә qız etiraz elәmәdi vә özünü inandırmağa çalışdı ki: «Əlbәә, bunun vәrdişә çevrilmәsinә yol vermәrәm, ancaq әgәr hәrdәnbir görüşmәk istәsә, buyura bilәr, burda pis bir şey yoxdur…» Daxilindә nәlәr baş verdiyini dәrk etmәyәn Elis adamlara qarışmaq üçün ilk vaxtlar zәif, sonra kәskin inadla yollar düşünürdü. Uil Harli ilә yanaşı lal-dinmәzcә addımlasa da, mәnasını özünün dә anlamadığı qәribә hisslәr keçirmәyә başlamışdı; indi o, Uillә xudahafizlәşәrkәn özünü dәrhal içәri dürtmürdü, qapı ağzında durub bir müddәt gözlәyir, hәa kişinin arxasınca qışqırıb demәk istәyirdi ki, bәs geri qayıtsın, qayıdıb bir az onunla çardağın altında otursun.
Ancaq qorxurdu. Qorxurdu ki, Uil onu düzgün başa düşmәz. Sonra isә öz-özünә deyirdi: «Mәnә gәrәk olan o deyil. Mәn sadәcә olaraq tәk qalmaqdan bezmişәm…» Payızın ilk ayında Elisi dәhşәtli narahatlıq sardı. Bu vaxt qız artıq iyirmi yeddi yaşa girmişdi vә Uillә yaxınlıqdan bezmişdi; odur ki, bir axşam kişini biryolluq başından rәdd elәdi. Di gәl yenә dә tәşviş vә narahatlıq içindә qovrulur, özünә yer tapa bilmirdi.
Bir dәfә piştaxta dalında durmaq onu bәrk yorduğundan evә qayıdan kimi yatağa uzandı, amma nә illah elәsә dә yuxulaya bilmәdi. Gözünü uşaq kimi qaranlığa zillәyib otaqdakı әşyaları bircә-bircә nәzәrdәn keçirmәyә başladı, qәlbinin dәrinliyindә isә nә aldadılması, nә dә unudulması mümkün olmayan qәribә bir şey – hәyatdan qәti cavab istәyi gizlәnmişdi. Bu hissin tәsiri altında yastığı bәrk-bәrk qucaqlayıb sinәsinә sıxdı, sonra ayağa qalxıb yorğanı elә sәrdi ki, qıraqdan baxanda döşәkağına bürünüb yatan kişi bәdәninә oxşasın. Belәcә, çarpayının qarşısında diz çöküb yorğanı oxşamağa başladı: “Niyә axı mәnim hәyatım belә sönük keçir? Niyә axı mәn burda tәk–tәnha atılıb qalmışam?” Qız hәrdәn-hәrdәn Nedi xәyalına gәtirsә dә, duyğuları daha әvvәlki kimi ondan asılı deyildi. Yorğunluğu getdikcә artıb şiddәtlәndiyindәn indi o nә Ned Karrinin, nә dә hәr hansı başqa kişinin nәvazişinә ehtiyac duymur, lap düzü, buna meyl edә bilmirdi. Di gәl yenә dә nәsә istәyirdi: sevinc istәyirdi, cavab istәyirdi.
Yağışlı günlәrin birindә isә qızın hәyatında әsl macәra baş verdi. O, saat doqquzda dükandan qayıtdı vә evi boş gördü: Buş Milton şәhәrә getmişdi, anası da qonşuya keçmişdi. Elis öz otağına girib әlhavasına elә qaranlıqdaca soyundu, pәncәrәnin qarşısında durub bir müddәt narın yağışa tamaşa elәdi. Birdәn onun qәlbini qәribә bir istәk bürüdü vә bu istәyin nә olduğunu dәrk etmәdәn otaqda vurnuxmağa, var-gәl etmәyә başladı. Az sonra ağlına nә gәldisә birdәn pillәkәnә yüyürüb qaça-qaça hәyәtә düşdü vә yağışın altında dayandı. Narın yağış damcıları bәdәnini sәrin-sәrin oxşadıqca qızın ürәyindә dәli bir arzu baş qaldırdı: o, küçәdә lüt-üryan qaçmaq hәvәsinә düşmüşdü.
Qıza elә gәldi ki, yağış nәsә möcüzә yaradacaq, bәdәninә canlı vә әsrarәngiz bir hәyat qüvvәsi bәxş edәcәk. O qaçmaq, yağışın altında atılıb-düşmәk, özü kimi tәnha bir varlıq tapıb ona sarılmaq istәyirdi. Bu vaxt evin böyründәn bir kişi ötüb keçirdi. Bunu görcәk, Elis heç nә düşünmәdәn ona tәrәf götürüldü. İndi qız vәhşi vә ağlasığmaz bir duyğunun çılğın ağuşunda üzür vә qaça-qaça düşünürdü: «Nә fәrqi var o kimdir? Tәkdi, vәssalam!» – Dayanın! Getmәyin! Kimsinizsә bilmirәm, ancaq yalvarıram, gözlәyin! Kişi ayaq saxlayıb qulaq verdi. Bu, qulağı ağır eşidәn ixtiyar bir qoca idi, әlini boru kimi ağzına tutub qışqırdı: – Nә istәyirsiz? Nә deyirsiz orda? Elis sәsdәn qәfil diksinib ayıldı vә dәrhal yerә çöküb titrәmәyә başladı. Qız öz hәrәkәtindәn elә qorxmuşdu ki, hәa qoca yoluna düzәlib uzaqlaşanda da ayağa qalxmağa hünәri çatmadı; sürünә-sürünә özünü birtәhәr evә saldı. Otağa keçәn kimi tez qapını cәftәlәdi; yazıq elә bәrk qorxmuşdu ki, hәa bәzәk stolunu da çәkib qapının arxasına dayadı.
Qızın bәdәni uçum-uçum uçunur, bütün varlığı әsimәsim әsirdi; әllәri elә titrәyirdi ki, köynәyini heç cürә geyinә bilmirdi.
Sonra birtәhәr yatağa uzandı vә üzünü yastığa sıxıb acı-acı hönkürdü. «Nolub axı mәnә? Belә dә müsibәt olar? Özümü әlә ala bilmәsәm, deyәsәn, başıma oyun açacağam» Elәcә acı düşüncәlәr içindә divara sarı çönüb özünü inandırmağa çalışdı ki, görünür tәnhalıq içindә yaşayıb ölmәk çoxlarının nәsibidir vә belә adamlar Uaynsburqda da yox deyil.
